پایگاه خبری شاخص بازار: در ماه محرم، فضاهای خانه و جامعه رنگ و بویی از عزای سیدالشهدا (ع) به خود می‌گیرند و کودکان نیز، چه در کنار والدین و چه در محیط‌های عمومی از جمله هیأت‌های عزاداری، در معرض مفاهیم عمیق این واقعه تاریخی قرار می‌گیرند. بسیاری از پدر و مادرها در این ایام با پرسش‌هایی جدی مواجه می‌شوند: آیا فرزندم در این سن می‌تواند مفاهیمی چون شهادت، مظلومیت یا تشنگی را درک کند؟ آیا حضور در روضه‌ها و شنیدن ماجرای کربلا برایش آسیب‌زاست یا الهام‌بخش؟ اساساً چه زمانی و با چه زبانی باید کودکان را با مفاهیم دینی آشنا کرد تا هم در جانشان بنشیند و هم با دنیای لطیف روان‌شان سازگار باشد؟
برای یافتن پاسخی روشن و علمی به این دغدغه‌ها، به سراغ دکتر زینب غدیری، متخصص روان‌شناسی تربیتی و استاد دانشگاه رفتیم.
عاشورا؛ قصه‌ای از جنس نور برای دل‌های کوچک
ظرفیت‌های رشد روانی کودک در مواجهه با مفاهیم دینی
زینب غدیری با تبیین رویکرد روان‌کاوی رشدی تصریح می‌کند که برای هر مرحله از رشد، ظرفیت خاصی جهت درونی‌سازی مفاهیم وجود دارد. به گفته او، کودکان سه تا پنج سال، از طریق بازی‌های نمادین، قصه‌گویی و مشارکت در آیین‌ها می‌توانند با مفاهیم مذهبی ارتباط برقرار کنند. حضور در محیط هیأت و انجام فعالیت‌هایی نظیر پرچم‌زنی یا بازی‌های ساده در این فضا، به تقویت این ارتباط کمک می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: «کودک 6 تا هشت سال، توانایی درک ابتدایی از مفاهیم اخلاقی و قهرمانان دینی را دارد. در این سن، قصه‌گویی، نمایش و ایجاد هیأت‌های کودکانه که در آن‌ها خود کودک مسئولیتی بر عهده دارد، بسیار مؤثر است. برای کودکان 9 سال به بالا نیز، که در آستانه شکل‌گیری هویت و درک مفاهیم انتزاعی قرار دارند، می‌توان مفاهیم عاشورا را از زبان والدین یا مربیان به‌صورت دقیق‌تر و با طراحی آموزشی هدفمند انتقال داد.»
تجربه حضور در آیین‌ها؛ پلی به سوی آرامش وجودی
غدیری با اشاره به تجربه زیسته مادران در انتقال محبت اهل‌بیت(ع) به فرزندان‌شان، خاطرنشان می‌کند: «مادران ما، محبت و عشق اهل‌بیت را به ما انتقال داده‌اند. خودِ نمادها و پرچم‌ها به‌صورت وجودی، در هر سنی آرامش عمیقی به انسان منتقل می‌کنند. حتی کودکان شش‌ماهه که لباس‌های نمادین بر تن دارند و همراه مادران‌شان در مراسم شیرخوارگان حسینی شرکت می‌کنند، در فضایی قرار می‌گیرند که تأثیرات روانی عمیقی به همراه دارد.»
او در ادامه می‌افزاید: «زیارات و ادعیه‌ای که مادران در دوران جنینی زمزمه می‌کردند، همچنان مؤثر است و این آثار، در شکل‌گیری آرامش درونی کودک مؤثر واقع می‌شوند.»
غدیری معتقد است: «اصل محرم و صفر، مراسمات عمیق و اصیل و مکان‌های مقدسی چون مسجد، هیأت و موکب‌ها، نه‌تنها مضر نیستند بلکه الهام‌بخش، هویت‌بخش و سازنده‌اند. این مکان‌ها از منظر روان‌شناسی نه‌تنها محل‌هایی برای عبادت، بلکه ابزارهایی برای فعال‌سازی لایه‌های ناخودآگاه انسان هستند.»
او تأکید می‌کند که چنین مکان‌هایی به افراد این امکان را می‌دهند که به ساختار روانی خود شکل دهند، از تنش‌ها رهایی یابند و معنا و هویت خود را بازشناسی کنند.
وی با تأکید بر اهمیت توجه به سطح رشد روانی کودک بیان می‌کند: «توجه به سطح رشد روانی کودک بسیار مهم است و باعث می‌شود کودک مفاهیم را به‌صورت درست درونی‌سازی کند. کودک نیاز دارد مفاهیم پیچیده را از طریق تصویر، قصه و بازی درک کند. لذا همان‌طور که در حال بازی در هیأت‌ها و روضه‌هاست، در حال درک مفاهیم بزرگی از عاشورا نیز هست. آشنا نکردن کودک با این محیط‌ها و مفاهیم ارزشمند، فرصت رشد و هویت‌بخشی را از او سلب خواهد کرد.»
این روانشناس تربیتی در بخشی دیگر از سخنانش بر نقش کلیدی والدین در مواجهه با هیجانات کودکان تأکید می‌ورزد و اظهار می‌دارد: «احساسات کودک باید به رسمیت شناخته شوند. باید به کودک اجازه داده شود تا این احساسات را ابراز و پردازش کند. انکار یا سرکوب هیجانات موجب شکل‌گیری اضطراب پنهان در او خواهد شد.»
والدین چگونه از اشتباهات در تربیت دینی پرهیز کنند؟
غدیری با اشاره به لزوم دقت در روش‌های آموزش دینی به کودکان خاطرنشان می‌سازد: «توجه به سطح رشد روانی کودک، موجب درونی‌سازی صحیح مفاهیم می‌شود. اگر کودک بدون آمادگی لازم در معرض مفاهیم سخت و پیچیده قرار گیرد، نه‌تنها مفید واقع نمی‌شود، بلکه ممکن است احساس ترس، بی‌اعتمادی یا بی‌تفاوتی نسبت به مفاهیم عاشورا پیدا کند. بنابراین باید از ابزارهایی چون قصه، تصویر و بازی که مناسب با دنیای کودکانه است بهره گرفت.»
در بخش پایانی گفت‌وگو، غدیری توصیه‌ای کلیدی به والدین ارائه می‌دهد: «محرم را به‌عنوان فرصتی برای رشد روانی، اخلاقی و فرهنگی کودک ببینید. از قصه‌گویی، نمایش، نقاشی و بازی‌های آیینی برای درونی‌سازی مفاهیم بهره بگیرید. اجازه دهید کودک‌تان احساسات مختلفی همچون غم، همدلی و افتخار را تجربه و بیان کند. خودتان الگوی همدلی، تعادل و معنویت باشید. انتقال این ارزش‌های معنوی، نیازمند خلاقیت است و هرچه بیشتر از ظرفیت‌های کودکانه برای این انتقال استفاده شود، نتیجه مؤثرتر خواهد بود.»